Angst
Angst, normaliter een functionele raadgever die je alert maakt en figuurlijk in de startblokken zet om te kunnen reageren op mogelijk dreigende en gevaarlijke situaties. Je hart gaat sneller kloppen, je bloeddruk gaat omhoog, je spieren spannen zich aan, je transpireert en je ademhaling versnelt – klaar om te vechten of te vluchten. Een helpende en nuttige emotie die ons al vele decennia doet helpen overleven. Maar wat nu als de angst niet meer in verhouding staat tot datgene dat jij als ‘bedreigend’ beschouwt? Als dergelijke angst aanwezig is en blijft op momenten dat er geen daadwerkelijk gevaar dreigt? En een belemmering begint te vormen in je dagelijkse leven? Herken jij jezelf hierin? Wellicht heeft onze functionele raadgever dan haar functie verloren en kunnen we spreken van een angststoornis. Maar je bent niet alleen! Ongeveer twintig procent van de Nederlandse bevolking krijgt in haar leven te maken met een of meerdere angststoornissen en met effectieve behandeling is ontzettend veel mogelijk.
Specifieke fobie
Wanneer angst wordt opgeroepen door een specifiek object of situatie, kan veelal gesproken worden van een specifieke fobie. Geconfronteerd worden met dat object of die situatie roept vrijwel direct angst op en maakt dat je deze actief vermijdt of met intense angst verdraagt. Specifieke fobieën hebben veelal betrekking op een van de volgende thema’s: dieren, de natuur, bloed-injectie-verwonding of zijn situationeel. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan een spinnenfobie, hoogtevrees, hypochondrie (ziektevrees) of claustrofobie. Specifieke fobieën hoeven niet altijd een belemmering te vormen voor het dagelijks functioneren. Vliegangst? Je was toch al liefhebber om er tijdens vakanties met de camper op uit te trekken naar de Veluwe. Claustrofobie? Je neemt de trap. Hondenfobie? Katten zijn toch jouw lievelingsdieren. Maar dan besluit je beste vriend te trouwen in Griekenland en hij wil jou als getuige; je werkgever besluit te reloceren naar een ultramodern pand en jouw kantoor is op de elfde verdieping; of je ontmoet een partner die altijd gedroomd heeft van huisje-boompje-Labrador en haar puppyogen kan je niet weerstaan. Wellicht tijd voor therapie om voor eens en altijd korte metten te maken met je klachten.
Sociale angst
Sociale angst betreft angst voor een of meer sociale situaties waarin de betrokkene wordt blootgesteld aan mogelijke kritische beoordeling door anderen. De betrokkene vreest dat hij of zij zich zodanig zal gedragen of in zo’n mate angstverschijnselen zal vertonen dat anderen hierover negatief zullen oordelen. Dergelijke situaties worden dan ook actief vermeden of verdragen met intense angst. Je werkgever vraagt je een project te presenteren aan collega’s – no way Jose; Je docent stelt een klassikale vraag en wijst jou als gelukkige winnaar van alle dertig studenten aan om antwoord te geven – hoe deed Houdini die verdwijntrucs nu? Verjaardagsfeestjes met onbekenden? – Ik zoek actief oogcontact met mijn biertje, of proost op je verjaardag vanaf mijn eigen bank. In vele aspecten van ons leven komen we in aanraking met anderen en bevinden we ons in sociale situaties. Sociale angst heeft vaak dan ook een grote impact op het dagelijks functioneren; vermijding is simpelweg niet altijd mogelijk. Cliënten met sociale angst zullen zich in dergelijke situaties in veel gevallen proberen te conformeren naar de verwachtingen van anderen.
Faalangst
Een specifieke vorm van sociale angst is de angst om te falen. Het betreft de angst dat je een bepaalde taak niet tot een goed einde zult brengen, terwijl je dat wel van jezelf zou moeten. Faalangst staat vaak onder invloed van verwachtingen aan jezelf, maar kan ook onder invloed staan van de (gevoelde) verwachtingen van anderen. Faalangst hangt in veel gevallen samen met perfectionisme; het hebben van (disproportioneel) hoge eisen aan jezelf of het niet mogen maken van fouten. Faalangst kan een serieuze belemmering vormen in ons dagelijks functioneren. Buiten dat de fysieke gevolgen van (faal)angst als onprettig ervaren kunnen worden, vergroot faalangst soms de geloofwaardigheid dat je zal falen en/of heeft deze angst daadwerkelijk slechtere prestaties tot gevolg.
Persoonlijk, Samen
& Doelgericht
Paniekstoornis
Je hebt naar aanleiding van meerdere controles met regelmaat van de artsen te horen gekregen dat je hart de kwaliteit heeft van een jonge God en je bloeddruk is tiptop in orde. Maar jij betwijfelt het. Je hebt te vaak het gevoel dat je hartslag tegen het plafond schiet of dat je een hartaanval krijgt – steken op je borst, misselijkheid, kortademigheid – je bent toch niet gek? Allesbehalve, al betekent dat niet dat de cardiologen ongelijk hadden. Wellicht kamp je met een paniekstoornis. Cliënten met een paniekstoornis kampen met recidiverende, onverwachte paniekaanvallen. Een paniekaanval is te omschrijven als een plotselinge golf van intense angst of onbehagen die binnen enkele minuten een piek bereikt en gepaard gaat met een aantal somatische klachten. Dergelijke klachten kunnen bestaan uit een versnelde hartslag, transpireren, trillen, gevoelens van benauwdheid, misselijkheid, flauwvallen en in sommige gevallen gepaard gaan met een gevoel van derealisatie (gevoel van onwerkelijkheid), depersonalisatie (gevoel los van zichzelf te staan), de angst om zelfbeheersing te verliezen of om te overlijden. Paniekaanvallen worden vaak fysiologisch getriggerd doordat lichamelijke waarnemingen zoals een versnelde hartslag geïnterpreteerd worden als paniek- of hartaanval. Maar kunnen tevens contextueel getriggerd worden, wanneer situaties waarin eerder sprake geweest is van paniek geassocieerd zijn met dergelijke aanvallen. Betrokkenen neigen in veel gevallen dan ook dergelijke situaties in het vervolg te vermijden. Na het hebben ervaren van een paniekaanval zijn betrokkenen vaak bezorgd over het krijgen van een nieuwe paniekaanval in de nabije toekomst en/of passen zij gedrag (op maladaptieve wijze) aan om paniekaanvallen te voorkomen.
Agorafobie
Je neemt de metro met klotsende oksels en houd je telefoon paraat zodat je hulp kunt inschakelen voor als het mis gaat. Festivals of gezellige zomerfeesten? Pass. Die nieuwe film zien in de bioscoop? Misschien alleen als je partner in crime je zijde niet verlaat en jullie op de eerste rij, zo dicht mogelijk bij de uitgang kunnen reserveren.
Agorafobie is een type angst die vaak voorkomt in combinatie met de paniekstoornis en betreft gevoelens van angst in situaties waarin men moeilijk weg kan, die men denkt niet te kunnen ontvluchten. Angst kan voorkomen in situaties zoals het openbaar vervoer, in de open ruimte (markten, parkeerplaatsen), in afgesloten ruimten (winkels, bioscopen), in de rij of menigte staan, of alleen buitenshuis zijn. De betrokkene vreest of vermijdt deze situaties wegens de gedachte dat ontsnappen moeilijk is of hulp niet beschikbaar is. De aanwezigheid van een belangrijke of bekende ander, kan angst in dergelijke situaties iets doen afnemen.
Gegeneraliseerde angst
Wanneer er sprake is van gegeneraliseerde angstproblematiek spreken we van een excessieve angst en bezorgdheid, welke gedurende langere tijd vaker wel dan niet aanwezig zijn, en betrekking hebben op verscheidene gebeurtenissen of activiteiten (privé, werkgerelateerd en/of sociaal). Je ervaart als het ware een constant dreigend en onheilspellend gevoel. De bezorgdheid voelt hierbij in veel gevallen als oncontroleerbaar en uit zich in klachten als rusteloosheid, overmatig piekeren, piekeren over het piekeren, snel vermoeid raken, moeite met concentreren, prikkelbaarheid, spierspanning en slaapproblemen. Deze klachten veroorzaken significante lijdensdruk of beperkingen in het functioneren.
Separatieangst
Je partner staat ’s ochtends op het punt te vertrekken naar zijn werk. Je ziet hem de laatste voorbereidingen doen voor vertrek – schoenen aan, lunch mee, sleutels bijdehand – het zweet breekt je uit, je hart gaat tekeer en het overgeven staat je nabij. Alles in jou schreeuwt ‘Niet weggaan!’ en je barricadeert het liefst de voordeur. Je partner reageert wellicht geïrriteerd, zegt dat jullie dit al vele malen besproken hebben en dat hij echt naar zijn werk moet omdat anders weer te laat is. Het verdere verloop van de dag lijkt onverdraaglijk en vult zich met piekergedachten. Is hij wel veilig op zijn werk aangekomen? Wat nou als hem iets overkomt op werk? Tien minuten later thuis dan verwacht? Het voelt als eeuwen. Als je jezelf hierin herkent, is er wellicht sprake van separatieangst.
Separatieangst is een excessieve angst om gescheiden te worden van diegenen aan wie hij of zij gehecht is en is niet passend bij de ontwikkelingsfase van de individu. Je raakt buitensporig van streek wanneer je verwacht gescheiden te worden van belangrijke hechtingsfiguren. Je bent voortdurend bezorgd dat hun iets overkomt (ziekte, verwonding, rampen of overlijden), of dat jouzelf iets overkomt waardoor je gescheiden zou worden van belangrijke anderen (verdwalen, krijgen van een ongeluk). Alleen of zonder belangrijke hechtingspersonen zijn roept hevige angst op en wordt vaak vermeden of geweigerd. Het onderwerp van separatie krijgt soms zelfs een plaats in ons onbewuste en komt tot uiting in nachtmerries en kan behoorlijke lichamelijke klachten veroorzaken, zoals hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid en braken op momenten dat scheiding verwacht wordt of plaatsvindt.
